1. Mộc Tâm tiên sinh có viết trong “Tố Lí Chi Vãng” một câu như thế này: “Ai cũng muốn làm la, vậy còn ngựa thì sao?”. Tiên sinh còn mở ngoặc ngay sau đó giải thích rằng đây chỉ là bản dịch đơn giản lời của Virginia Woolf. Người lãnh hội được đương nhiên biết câu nói ám chỉ điều gì, còn nếu không, cũng chẳng cần thiết phải dông dài.
Tôi vốn chỉ là một người nông cạn, thực sự cũng không hiểu hết được thâm ý của phu nhân lúc ấy hay câu nói đó được người nhắc đến trong hoàn cảnh nào. Lượng kiến thức Mộc tiên sinh đọc được sâu rộng đến kinh người, lớp hậu sinh chẳng thể bì kịp. Tôi chỉ muốn đơn giản bắt đầu từ bản lược dịch của tiên sinh, cố gắng diễn giải theo suy nghĩ của mình.
Sống trên đời thật không dễ dàng gì. Ngước lên nhìn chỉ toàn thấy những chú la với cái đầu cúi thấp lầm lũi bước, không nghĩ tới đường đi, không quan tâm tới ý nghĩa. Chen chúc, nối đuôi, ảm đạm, chẳng thể phân biệt ai với ai. Không phân biệt cao thấp hay sang hèn, chỉ lầm lũi sống, không hiểu đâu là chân lý… Vậy thì, chúng ta sao không làm một chú ngựa? Nếu được lựa chọn, liệu chúng ta có chọn vậy không? Ngựa có thiên hạ (thế giới) của ngựa, cũng có cái giá phải trả để làm ngựa, hoặc giả cái gọi là "cái giá phải trả" đều là viện cớ. Tại sao lại có quá nhiều vướng mắc trong lòng?
Mùa đông năm ngoái, tôi đã gặp Chu Nhất Vi trong cánh rừng ngoại ô phía Nam Bắc Kinh. Từ xa đã thấy anh mỉm cười, điệu bộ kinh ngạc như thể chú ngựa có thể đưa anh đi thật xa.
Thời tiết tuy lạnh nhưng ánh mặt trời chói chang, nên giữa trưa cũng không cần mặc quá nhiều quần áo mùa đông. Bên dưới áo khoác mỏng kiểu gile là chiếc áo len màu đỏ, búi tóc nhỏ sau đầu tung tẩy cùng nhịp điệu ngựa phi. Đôi bông tai phản chiếu dưới ánh nắng luồng sáng bạc mỏng tang, bất chợt loá cả mắt.
Đoàn nhân viên chương trình “Phi Phàm Tượng Tâm” sắp xếp cho anh một lão sư phụ để theo học. “Xạ” và “ngự” được chia làm hai kỹ năng chính: cung kỹ và cưỡi ngựa. Đây vốn là môn cổ truyền, xưa nay không có nhiều người có thể thành thạo. Ngồi vững trên lưng ngựa, dùng cung tên thực hiện một loạt hành động chuẩn xác với tốc độ cao là những kỹ năng người đàn ông thời xưa phải thành thạo. “Thi, thư, lễ, nhạc, xạ, ngự” là lục nghệ trong bộ Lễ ký. “Bất học lễ vô dĩ lập” chính là vậy (Lời người dịch: Ý nói một người mà không học lễ thì sao có thể đứng vững, tồn tại trên thế gian).
Chúng ta ngày nay đã xa rời lưng ngựa và cung tiễn. Đáng tiếc, trọng văn khinh võ đã hơn một ngàn năm, giờ đây không đơn giản cứ cầm cung và tên là thành thạo ngay được. Quân tử dẫu có thận trọng nhưng chàng vẫn ngùn ngụt khát vọng, máu sục sôi trong lồng ngực, muốn ngăn cũng chẳng được.
“Sao anh cưỡi ngựa cừ vậy?”, tôi ngước lên hỏi khi anh cưỡi ngựa đến gần. Phía bên kia có một nhóm các cô gái tụ tập xem buổi tập hôm nay, túm tụm không ngừng cảm thán dáng vẻ soái khí ấy. Chu Nhất Vi chỉ lắc đầu mà không trả lời, xong lại thúc chân vào bụng ngựa ngạo nghễ phi xa.
Dưới hông anh không phải yên ngựa, cũng chẳng có bàn đạp, thời khắc ấy, anh và ngựa hoà làm một.
2. Anh bắt đầu học cưỡi ngựa khi còn trẻ, lúc quay phim “Khổng Tử Xuân Thu” của đạo diễn Trương Lê. Chú Lê lúc ấy yêu cầu Chu Nhất Vi phải biết cưỡi ngựa, bắn cung, cùng nhiều lễ nghi khác được xem là cơ bản trong đoàn phim. Trong phim, Chu Nhất Vi vào vai Đoan Mộc Tứ, hay còn gọi Tử Cống, sau này chính là môn sinh đắc ý của Khổng Tử, từng gọi Khổng Tử là “Hô Liễn Chi Khí”.
Là chàng trai lớn lên cùng sông nước miền Nam, được sinh ra để chèo thuyền, vậy nên Chu Nhất Vi không hề sợ nước. Lần đầu tiên chèo kayak đôi, anh đã một mình vượt dòng chảy xiết sông Lưu Dương. Bất kể sông rộng anh vẫn không chần chừ chèo đến bờ bên kia rồi một mạch quay lại. Nhưng cưỡi ngựa lại là chuyện khác. Anh đã từng sợ qua, nhưng đó cũng chỉ là quá trình mà thôi. Từ “Huyết Tích Tử”, “Khổng Tử Xuân Thu” đến “Hải Thượng Mục Vân Ký”, càng lúc Chu Nhất Vi càng thành thạo không còn sợ hãi. Đến sau này khi có thể phi ngựa băng băng ở biên giới Tân Cương rộng lớn, anh đã hoàn toàn đạt đến cảnh giới “cưỡi ngựa không khác gì dân du mục địa phương”.
Anh ấy rất tự hào. Anh ấy có quyền tự hào.
Động vật vốn dĩ là vậy, nếu bạn không sợ chúng, sẽ cảm nhận được chúng. Cũng giống như nếu bạn làm người đủ tự tin, ngay cả khi làm sai, cũng không sợ, mà sẽ đối diện với nó. Điều khiển ngựa vốn đã không đơn giản, chưa cần bàn đến việc ngồi trên lưng ngựa rút tên bắn vào đích. Trưa hôm trước, Chu Nhất Vi gửi cho tôi một tin nhắn. Trong hình là tay anh sưng vù, đỏ tấy. Đây là vết thương mà cung thủ nào mới bắt đầu cũng sẽ bị. Khi bắn tên, dây cung sẽ bật vào má trong cánh tay. Cung vừa nặng vừa thô ráp, đâu phải lông vũ, lúc căng thẳng, cung tên hiển nhiên sẽ để lại dấu vết trên người cung thủ. Lẽ ra anh ấy phải đeo đồ bảo hộ nhưng vì cảm thấy vô ích nên lại thôi. Khi đến, tay anh còn đang chảy máu, “Tôi không sợ chết đâu”. Hẳn là đau lắm nhưng trên mặt anh lại nhìn không ra.
“Tôi không xem bản thân là người. Nếu làm ngành này lâu, không thể xem bản thân là người nữa”.
Anh nhắc đến từ “ngành này”, tôi cũng không hỏi, chữ “hành” trong lời anh là “hành” gì, tôi cũng không nghĩ anh chỉ riêng nhắc nghề “diễn viên”.
Bắn cung, cưỡi ngựa không đơn giản là thế. Vậy mà sau khi luyện tập hơn nửa ngày, Chu Nhất Vi quả thật mấy lần nhắm bắn trúng bia ở khoảng tầm 10 mét.
Anh ấy hiểu sư phụ không quá kì vọng vào mình. “À, cậu thanh niên đeo bông tai có búi tóc. Cái cậu đẹp trai kia đúng không? Minh tinh chứ gì, lại đây nào!”. Lão sư phụ trước đó có chút “ma cũ bắt nạt ma mới”, sau khi xem anh bắn vài lượt, bất chợt cảm thấy: Cậu nhóc này đáng được tôn trọng. Khoảng tầm một tháng sau, khi ngồi lại cùng nhau, nhớ lại khoảnh khắc trước và sau “chuyến đi săn”, Chu Nhất Vi thuật lại với tôi thật sinh động, sư phụ đã thay đổi cảm nghĩ với anh như thế nào.
Sư phụ nói, cả đời này anh có thể cưỡi ngựa và bắn cung. Ông nói khi nhìn người, ông không nhìn ngoại hình mà nhìn vào đôi mắt. Khi nhìn vào mắt Chu Nhất Vi, ông cảm thấy anh không phải là người tầm thường. Chu Nhất Vi chỉ trả lời, “Vâng được, tôi hiểu”.
Người và vật làm tri trỷ, là một điều may mắn, cũng là một loại ngộ tính.
3. Lúc nhắm bắn mục tiêu, tốt nhất không nên nghĩ gì. Cũng giống như người trên lưng ngựa, chỉ cảm nhận nhịp điệu lên xuống khi ngựa phi. Làm sao để người và vật cùng hòa làm một, chỉ khi đó mới có thể nhắm trúng đích. Cả quá trình này thật không dễ giải thích bằng lời.
Anh chẳng quan tâm liệu mình có oai phong, tuấn tú hay không. Điều khiến anh để tâm lúc này không phải là ngoại hình mà chính là cảm giác anh hùng phóng khoáng giữa thiên địa. Điều này không phải thường thấy, cốt yếu phải khiến cho người ngoài cảm nhận được, người và ngựa khi bên nhau, tự nhiên hòa mình vào thiên nhiên.
Trước khi phát minh ra súng thì cung tên chính là vũ khí có tính sát thương mạnh nhất ở tầm xa. Một cung thủ giỏi, bên cạnh kỹ thuật, quan trọng nhất là tâm phải tịnh. Cơ thể phải vững chãi, sức mạnh toàn thân cộng thêm trạng thái tinh thần vững vàng mới có thể đem ý nghĩ tập trung lên đầu mũi tên mà nhắm bắn.
“Cung tên rất khó kiểm soát. Phải tính đến hướng gió, ánh sáng, vật liệu của cung và tên, sức mạnh toàn thân, tốc độ di chuyển của đối thủ. Cung tiễn đứng đầu trong 18 môn võ nghệ. Thành thạo được căn bản đã có thể kiểm soát cơ thể để đi học những môn kungfu khác”. Đó gọi là căn cơ. Ngựa và cung tên, khi ở trong tay Chu Nhất Vi, tồn tại có linh hồn.
Nếu xem bắn cung là một loại hình nghệ thuật, thì cung thủ hẳn là tiểu sinh. Anh liên tưởng như thế. Điều khác biệt chính là phong thái. Cung thủ nhẹ nhàng, nhanh nhẹn, khôn ngoan lẫn tao nhã, tay không vướng bụi bẩn. Xưa kia, cung thủ là tiên phong, đấu qua vài lượt mới tới đánh trận trực diện.
Nếu mũi tên có phẩm cách, anh nói chắc hẳn bình lặng như mặt hồ. Khuôn mặt như sương lạnh, rất giống anh. Chu Nhất Vi không thích mọi thứ đều bị phơi bày qua sắc mặt, nhìn qua dễ biết được anh phải trải qua những gì. Anh ấy muốn ẩn mình. Người ngoài không thể hiểu thì cũng tốt, có thể bớt đi miệng lưỡi thế gian.
Anh qui nguyên nhân của việc này cho chòm sao và nhóm máu của mình: một Xử nữ với nhóm máu A. Còn hứng chí nhiệt tình kể câu chuyện hài về phản ứng khác nhau của 12 chòm sao khi thấy ẩu đả trong quán ăn làm bằng chứng. Chuyện kể ra rất toàn diện, đầy đủ, mỗi chòm sao cũng đều góp mặt, còn chào sân theo thứ tự. Xuất hiện đầu tiên là Bạch Dương, nóng nảy lật bàn ngay lập tức, Song Ngư ngồi trong góc khóc tu tu, còn Xử Nữ đứng xa nhìn thờ ơ lạnh nhạt, buông vài lời khắc nghiệt kiểu đừng có mà hất bẩn lên tôi.
“Tôi đúng là lạnh nhạt, không muốn trở thành tiêu điểm của đám đông. Không phải tôi không có khả năng đứng giữa đám đông, nhưng lúc nào cũng bị chăm chú nhìn vào và chuyện có khả năng là hai việc khác nhau.”
Mặt trời dần lên cao, đã là giữa trưa. Chương trình phải chuyển sang chỗ quay mới. Mọi người gọi Chu Nhất Vi xuống ngựa. Nhưng khi biết được địa điểm mới, anh quyết định sẽ tự cưỡi ngựa sang đó. Anh và sư phụ, hai người, hai ngựa. Giữa những tàng cây thưa thớt, trên con đường đất, vó ngựa thảnh thơi, bóng người tự tại, tiêu dao. Tôi lặng lẽ nhìn theo anh từ xa, tiếng lá xào xạc, vào khoảnh khắc này, người cùng ngựa giữa đất trời bao la.
PHỎNG VẤN
Cảm giác cưỡi ngựa xuyên rừng là cảm giác thế nào?
Cảm giác đi lâu hơn rất nhiều, nhưng lại không hề nhàm chán, trên lưng ngựa, giữa đất trời, cảm thấy rất dễ chịu. Khi ngựa đi qua mỗi bóng cây đều tạo cảm giác khác biệt, đến từng cái lá cũng chẳng giống nhau, huống gì là cây? Ngựa là một sinh vật sống, nếu kết nối được hơi thở với nó, cả hai sẽ cảm nhận được nhau.
Cùng sư phụ trò chuyện, anh có thu hoạch gì?
Sư phụ kiên trì với đam mê, đó cũng là một loại chấp niệm, nhưng tôi muốn nhìn việc này ở một góc độ khác. Việc từ bỏ cưỡi ngựa, bắn tên khiến chúng ta yếu ớt hơn. Chúng ta đang ngày càng trở nên yếu nhược. Trước kia giới quý tộc đều ra trận chinh chiến. Quý tộc lúc đó đều là tiên phong. Sau thời nhà Tống, triều đại thay đổi, trọng văn khinh võ. Theo tôi, việc cưỡi ngựa, bồi dưỡng tâm huyết dân tộc từ xưa luôn hữu ích.
Tôi cũng nói với sư phụ là lúc trước khi học cưỡi ngựa, tôi gặp một cô bé ngoại quốc, tầm 5 hay 6 tuổi. Cô bé tự mình cưỡi ngựa vào cuối tuần, cha mẹ chỉ ngồi bên quan sát. Khi con bé té ngựa, tôi vô cùng hoảng hốt, trong khi cha mẹ con bé ngồi gần đó chỉ liếc nhìn, thay đổi thế ngồi, rồi lại nói chuyện. Đây là điều làm tôi kinh ngạc. Con bé khóc, sau đó lại phủi đất trên người và lại leo lên lưng ngựa. Lục lễ của Khổng Tử: “Thi,Thư, Lễ, Nhạc, Xạ, Ngự” có sức ảnh hưởng thế đó đến việc hình thành tính cách. Khi sư phụ nói “khôi phục lại giá trị cung tiễn trong sách cổ”, tôi rất cảm động.
Ngồi trên ngựa nhìn thế gian, anh thấy có gì khác?
Là sự đồng hành, tay chân rộng mở, nhắm mắt thấy thế gian rộng lớn. Khi ở trên lưng ngựa, tôi cảm nhận được “thiên hạ” của ngựa. Phi ngựa giữa cánh đồng hoang vu, chưa dám nói là làm chủ thế gian, nhưng chắc chắn là làm chủ chính mình.
Anh hiểu thế nào về “tượng tâm”?
Cả đời làm đúng một việc, đối với người Nhật, Châu u hay thậm chí người Mỹ, không lấy gì làm lạ. Nhưng chuyện đó ở Trung Quốc ngày nay kỳ thật rất khó. Chúng ta giờ đây quan tâm đến việc phải làm sao làm cho xong và làm sao có thể làm được nhiều việc hơn.
Người nước ngoài rất thú vị. Có thể là do ảnh hưởng tôn giáo. Họ cảm thấy kiếm tiền được là ổn, không cần kiếm nhiều. Cả đời không mải mê theo đuổi tiền tài. Chính vì vậy họ có thể cả đời thổi pha lê làm bình, cả đời trồng nho ủ rượu. Họ không nhất thiết phải sở hữu đồi nho mà chỉ hưởng thụ cảm giác được chăm sóc nó. Cha tôi, ông tôi, cụ tôi đều làm công việc đó, nên tôi cũng làm, tôi muốn trồng nho ủ rượu chứ không màng tới việc làm ông chủ. Còn chúng ta mỗi ngày chỉ mưu cầu tiền tài, càng giàu càng tốt, đến mức cả sự khéo léo cũng mất đi.
Anh có theo đuổi cái gọi là “sự khéo léo” không?
Chúng tôi không theo đuổi sự khéo léo, chúng tôi cũng không làm việc trên tinh thần của một thợ thủ công. Chúng tôi theo đuổi vẻ đẹp. Nó là vấn đề vượt trên mọi "sự khéo léo”.
Vậy cụ thể khái niệm “Mỹ” là thế nào?
Nghệ thuật. Hiện thực không phải nghệ thuật. Làm tốt hiện thực chính là khéo léo. Ngoài việc làm tốt hiện thực, chúng ta còn có thể khám phá ra cái đẹp, tạo nên cái đẹp và nhiều hơn thế.
Nhưng tôi cảm thấy quá trình gìn giữ sự khéo léo cũng có nét đẹp riêng của nó.
Nói cách khác, chính là khi nhìn vào đó cô cảm thấy đẹp, nhưng người tạo ra nó ko nhất thiết phải đẹp. Một người rèn sắt không nhất thiết bản thân đã đẹp. Nhưng khi một hoạ sỹ vẽ những người nông dân đang làm nông, thì lại rất đẹp, đây là hai việc khác nhau.
Khi anh quan sát sư phụ, anh thấy điều gì?
Sư phụ cực kì tập trung, không phải chấp nhất. Vương Nhĩ Đức nói, sự cố chấp là biểu hiện khác của sự thiếu hụt trí tưởng tượng. Đúng như vậy. Nghe có vẻ khắc nghiệt nhưng đó chính là sự thật.
Phỏng vấn và bài viết: Lữ Ngạn Ni
Chuyển ngữ: Chu Nhất Vi - Zhou Yiwei - 周一围 FanPage
Nguồn: weibo Lvyanni